1973ko Tolosako Inauterietako aizkolari gazteen lehen torneoaren 47. urteurrena

2018ko Salontzoetarako prestatu nuen argazki-zaharren erakusketan, bazen argazki bat atentzioa eman zidana: Luis Eraso herritarrak erakusketarako utzitako argazki bat. Bertan bost aizkolari gazte ageri ziren Tolosako zezen-plazan, hiru leitzar eta bi berastegiar. Tolosako Inauterietako aizkolari gazteen lehen torneokoa zen argazkia, eta argazkikoak Jose Ramon Villabona, Iñaki Perurena, Gabriel Saralegi, Luis Eraso eta Eugenio Apezetxea.

Duela sei hilabete, argazkiko protagonistekin bildu eta hitz egitea pentsatu nuen. Ea berriz ere bostak elkartu eta erakustaldi txiki bat egiteko aukerarik bazegoen ikusteko, 1973koa gogoratuz.

Luis Erasori eman nion lehendabizi nire ekimenaren berri, eta hark Jose Ramon Villabona hila zela adierazi zidan; 2014ko abuztuaren 7an utzi gintuela, zoritxarrez. Hala ere, ekimen polita eta bideragarria zela iruditu zitzaidan, 47 urteren ondoren aurtengo Salontzoetan protagonista haiek elkartzea. Saio hartan parte hartu zuten gainerakoekin hitz egin eta aizkoran proba txiki bat egiteko prest agertu ziren guztiak, ia mende erdi lehenago egindako ekinaldia gogoratuz.

Ondoren, Berastegiko udal-gobernuari aurkeztu nion nire ekimena eta hark ere begi onez hartu zuen. Aurtengo Salontzoetako egitarauaren zirriborroan idatzita geratu zen aizkora erakustaldia egiteko plana.

1973ko martxoaren 11an jokatu zen Tolosako Inauterietako aizkolari gazteen norgehiagoka haren berri zehatz izan dezazuen, Diario Vasco egunkarian Zuloaga kazetariak jasotako artikulua ekarri dizuet, euskarara itzulita:

Gaur arratsaldeko 5etan Inauterietako aizkolari gazteen lehen torneoa jokatuko da Tolosako ekimen-zentroak antolatuta. Hona hemen parte-hartzaileen zerrenda:

• Jose Ramon Villabona, leitzarra, 17 urtekoa, gazte mailako txapelduna. 12 erakustalditan hartu du parte eta sei irabazi ditu. Kamiseta zuriarekin arituko da.

• 
  
  

• Iñaki Perurena leitzarra, 16 urtekoa. Hasi berria aizkoran; proba bakar batean hartu du parte eta irabazi egin du. Kamiseta gorriaz jardungo du.

• 
  
  

• Gabriel Saralegi, Leitzakoa bera ere, 16 urtekoa. Erakustaldi gehien egin dituena, 20 aldiz atera baita plazara, eta 14tan izan da garaile. Kamiseta urdina jantzita lehiatuko da.

• 
  
  

• Luis Eraso, berastegiarra, 17 urtekoa. 5 erakustalditan hartu du parte eta 5ak irabazi ditu. Kamiseta berdearekin arituko da.

• 
  
  

• Eugenio Apezetxea, Berastegikoa bera ere, 17 urtekoa, 4 erakustalditan parte hartu eta bat irabazita. Kamiseta morearekin lehiatuko da.

Jokoan izango diren sariak eta garaikurrak hauexek:

1. saria: 10.000 pezeta, txapela eta garaikurra.

2. saria: 8.000 pezeta eta garaikurra.

3. saria: 6.000 pezeta.

4. saria: 4.000 pezeta.

5. saria: 2.000 pezeta.

Eta egin beharreko lana 54 ontzako 3 enbor eta 45 ontzako beste 3 ebakitzea izango da.

Zalantzarik gabe jende asko biltzea espero da ikuskizun honetan, aizkolari gazteak ezagutzera emateko balioko baitu; jakina da, gainera, Ascensio Mindegiak, Miguelen anaia gazteak erronka jo eta desafioa botako diola saioko irabazleari. Apustua, beraz, egina dago.

Bi egun beranduago, 1973ko martxoaren 13an, Zuloagak berak jaso zuen aipatutako egunkarian Inauterietako lehen aizkolari gazteen torneo hartan gertatutakoa:

Perurena, aizkolari gazteetan txapeldun.

Giro ederrean ospatu zen igande arratsaldean Tolosan, Inauterietako aizkolari gazteen lehen torneoa, Tolosako Ekimen Zentroak antolatua.

Lehendabizi, bertsolariak aritu ziren kantuan, eta bertaratutakoek gogotsu txalotu zituzten haien ateraldiak. Jarraian, parte hartu behar zuten bost aizkolariak atera ziren plazara, beren laguntzaileek lagunduta, eta haien artean profesional gisa aritzen diren asko ikusi ahal izan genituen, ikuskizunak zeukan mailaren erakusgarri.

Aizkolarien egitekoa 54 ontzako 3 enbor eta 45 ontzako beste 3 ebakitzea zen.

Aurkezpenean bertan argi ikusi zen Leitzako morroskoa, Perurena Gartziarena, jakin ahal izan dugunez Gartziarena aizkolari famatuaren iloba dena, nabarmen gailentzen zela fisikoki, gorputzez, gainerako lehiakideekiko. Berehala bete eta baieztatu ziren bertaratutakoen aurreikuspenak.

Perurena gaztea 1,85 metro eta 86 kilo da 16 urterekin; eta asko daki, gainera, aizkoraz. Garaipen argi eta ukaezina eskuratu zuen igandeko saioan. Bigarren postuan Saralegi sailkatu zen, bere osabak, abizen bereko Leitzako erakusle famatuak, lagunduta.

Hauxe azken sailkapena:

1. sailkatua Perurena (Leitza), 20 minutu eta 10 segundoko denborarekin.

2. sailkatua Saralegi (Leitza), 22 minutu eta 44 segundoko denborarekin.

3. sailkatua Apezetxea (Berastegi), 24 minutu eta 35 segundoko denborarekin.

4. sailkatua Villabona (Leitza), 24 minutu eta 36 segundoko denborarekin.

Eta 5. sailkatua Eraso (Berastegi), 25 minutu eta 20 segundoko denborarekin.

Saio gozagarria eta arrakastatsua Tolosako Ekimen Zentroak lortutakoa, datozen urteetan ere jarraipena izango duela espero dugu; izan ere, gure ustez, kanporaketa moduko bat egin daiteke Nafarroako eta Gipuzkoako hainbat herritan, eta finala Tolosako inauteri-jaiekin batera egin.

Hala, eta lehentxeago aurreratu bezala, COVID 19aren pandemiak uzten badu, behintzat, orduko 5 aizkolari protagonistetatik 4 plazan ikusteko aukera izango dugu berriz, Berastegiko plazan eta Salontzoetan, aizkoran saioa eta erakustaldia egiteko prest baitira Perurena, Saralegi, Eraso eta Apezetxea. Ea horrela den.

VICTORIANO ETXABE YABEN “CHIQUITO DE BERASTEGI”

VICTORINO ETXABE, zutik eta eserita RAMON ZARAKAIN

1877ko maiatzaren 22an jaio zen, Berastegiko Salbadorenea etxean. Jose Cruz Etxabe Arregi eta Mª Bernarda Yaben Esnaolaren semea zen, hamar senidetatik seigarrena.

Esan bezala, zesta-puntako pilotaria izan zen, "chiquito de Berastegi" ezizenaz ezaguna. 1892ko abenduaren 26an egin zuen debuta, 15 urte zituela, Madrilgo frontoietan.

Apustua tarteko, aparraldian, unerik gorenean zegoen zesta-punta orduan, frontoietako "euskal kirola" ("sport vasco") deitzen zitzaiona, eta horrek pilotari euskaldun askok Madrilgo eta Bartzelonako frontoi berrietan jokatzea ekarri zuen.

1892ko gabonetan, esate baterako, 8 egunez jarraian jokatu zuen Victorianok Madrilgo San Francisco frontoian.1893ko azaroaren 12an ere Madrilen zen berriro, hango Euskal Jai frontoian jokatzeko, hurrengo urteko martxoaren 30era arte.

1895eko martxoaren 9an, Bartzelonara joan zen, han 8 hilabetez Barcelones frontoian jokatzeko. Tarrasako frontoiaren inaugurazioan ere hartu zuen parte Victorianok, baita Colon frontoiarenean ere 1896an.

Geroago, artean oso gazte zela, Ameriketara joan zen, eta garaipen edo lorpen handiak eskuratu zituen Mexiko, Kuba, Brasil eta Argentinako frontoietan.

Bere lehengusu Ramon Zalakain Yabenekin batera, Egiptoko Kairo eta Alejandriako frontoietan ere jokatu zuen.

Gerora, pilotari izateari utzi zionean, artekari-lanetan ibili zen Barcelones frontoian.

Azkenik, 61 urte zituela hil zen, Bartzelonan bertan.

PEDRO MUÑAGORRI OBINETA

PEDRO MUÑAGORRI OBINETA

Apezpiku eta misiolari, 1865eko ekainaren 29an jaioa Berastegiko Gorrinea etxean. Felix Pedro Muñagorri Loidi zuen aita eta ama Mª Dolores Obineta Zaldua, bederatzi anai-arrebatan seigarren senidea zen.

1880ko irailaren 12an, 15 urterekin, dominikar abitu-hartzea egin zuen Ocaña eskolan, eta han eman zuen urtebete ikasten.

Boto handiko profesioak hartu zituen 1884ko irailaren 14an Avilako Santo Tomas komentuan. Ikasketak burututakoan, eta subdiakono izendatutakoan, Manilako Santo Domingora destinatu zuten, eta han jaso zuen diakonotza 1887ko irailaren 24an. Aitor-entzule izanik misiolari joan zen, 1888ko ekainaren 14an, Tun-King zentralera.

1888ko uztail hasieran Manilatik atera zen, eta hil horretan Oñate jaunaren eskutik presbiterotza jaso zuen Phú Nhai herrian. Uztailaren 20an, Manilako Santo Domingon apaiz izendatu zuten, eta misiolari ibili zen lur haietan zehar. Jende asko kristautu zuen, ospitaleak eraiki zituen eta Tun-Kingen egundoko tenplua ere eraiki zuen, Jesusen Bihotz Sakratua. 1903an hasi ziren tenplu hori eraikitzen, eta 3 urteren buruan amaitu zuten.

1907ko abuztuaren 13an, bikario izendatu zuten Vietnamko Tun-King bikariotza apostolikoan. Handik urtebetera baino lehen, 1908ko urtarrilaren 5ean, gotzain izendatu zuen Maximo Velascok Pitsunda herrian, Valentin de Berrío-Ochoa dohatsuaren oinordeko.

1924ko martxoaren 12an, Vietnamko elizbarrutiei izena aldatu zien bertako administrazioak, eta Pedro Muñagorri Bui Chu bikario apostoliko izendatu zuten.

Hona hemen El Pueblo Vasco egunkarian agertutako gertaera, 1926. urteko Berastegiko jaietan, bertako seme eta gotzain zen Pedro Muñagorriri egin zioten ongi etorria, 40 urtez Indotxinan ibili ondoren hangoak kristautzen.

Abuztuaren 9an, astelehena, arratsaldeko zortzietan egin zuen sarrera Berastegira. Herriko mugaraino ibilgailuan joan zitzaizkion harrera egitera udaleko ordezkariak: alkatea, idazkaria eta zinegotziak.

Arrosiko errota inguruan, errepidearen alde batetik bestera, pankarta bat jarri zuten: <<Berastegui postutzen da zure etorrera kin>>; herri sarreran, berriz, beste bat: <<Zure erriyak ongi artu zaitzala>>; eta herriko enparantzan lore uztai dotore bat idatzi honekin: <<Erri ontako seme agurgarriyeneri ongi etorriya>>. Etxe guztietako balkoi eta leihoak apainduak ageri ziren, ikusgarri zeuden.

Herriko enparantza jendez gainezka zegoen. Bertan, gurutzea altxatuta, gotzaina, hainbat apaiz eta Saturraran apaizgaitegiko ikasleak ere zain zeuden. Handik pixka batera, auto-ilara bat sartu zen herriko enparantzan, eta haietako auto batetik Pedro Muñagorri jaitsi zen aita dominikar bat lagun zuelarik. Herriko erretorea aurreratu zitzaion ongi etorria ematera eta bertako ordezkariak aurkeztera.

Javier Arregui apaizak zuzendutako abesbatza misto batek euskaraz abestu zuen gotzain jauna goraipatzeko. Geroago, batzorde guztia elizalderantz abiatu zen Tolosako danbolin-jole taldearen atzetik. Bide guztian abesbatza abesten joan zen. Elizaren sarreran, hostoz eginiko arku bat jarria zeukaten idatzi hau zuela: <<Filium episcopum salutat natalis ecclesia>>. Eliza ikusi ondoren, berriro ere plazara joan ziren denak batera. Plazan, haurtzaroko lagun eta familiartekoak aurkeztu zizkioten Pedro Muñagorriri. Ilunabarrean, gotzaina familiarteko zuen Juan Labayen apaizaren etxera erretiratu zen, bertan hartu baitzuen ostatu.

Asteartean, San Lorenzo patroiaren egunean, udalbatzarra eta gainerako agintariak Tolosako danbolin-joleen atzetik, Pedro Muñagorri buru zela, elizara joan ziren, meza pontifikala ospatzera.

Andres Viquendik zuzendu zuen meza, Javier Arreguik abesbatza eta organoa Norberto Almandozek jo zuen, Sevilla metropoliko katedraleko organo-jolea zen bera. Meza amaitu ostean, fededun guztiek erlikiari eta gotzain misiolariaren eraztunari musu eman zieten.

Zeremonia amaituta, plazako frontoian esku-pilota partidu interesgarria izan zen. Bertan, Azkoitiko Chiquito anaiek, Berastegiko Miguel Mari eta Andoaingo Saroberen aurka jokatu zuten. Gotzainak ere ikusi zuen partidu hartan Azkoitiko anaiek 25 eta aurkariek 20 tanto egin zituzten.

Ondoren, udaletxeko batzar-aretoan, otordu ofiziala egin zuten Pedro Muñagorriren ohorez. Bere inguruan berrogeita hamar mahaikide eseri ziren, eta menua Kako jatetxekoek zerbitzatu zuten. Bazkalostean, giro ezin hobean, esker oneko hainbat hitzaldi zuzendu zitzaizkion gotzainari, eta aretoan bertan zegoen haren erretratua sinarazi zioten P. Muñagorriri. Azkenik, gotzainak, eserlekutik altxatuta, eskerrak eman zituen omenaldi harengatik.

Jaioterrian hiru egunez egon zen, eta urtebete eman zuen Espainian zehar bere elizbarrutirako baliabideak eskatzen hainbat agintariri, tartean, Alfonso XIII.ri ere bai.

Pedro Muñagorrik bideratzen zuen Bui Chu elizbarrutia izugarri handitu zen, eta berak bakarrik eramateko lan handiegia zela-eta, bi zatitan banatzea erabaki zuten. Hala, 1934. urtean, Pio XI. Aita Santuak bi zatitan banatu zuen elizbarrutia. 1935eko martxoaren 3an, Ho Ngoc Aita dominikarra Bui Chu-ko gotzain izendatu zuen Aita Santuak, Pedro Muñagorriren ordezko; Thai Binh elizbarrutia, berriz, gehienbat misiolari espainiarrez osatua geratu zen.

1936ko ekainaren 17an hil zen Pedro Muñagorri 70 urte zituela, Vietnamko Tun-King herriko Jesusen Bihotz Sakratua katedralean lurperatu zuten.

LONTXO ERASO OTXANDORENA

Lontxo Erasorekin aritu gara berriketan, hainbat lan egin eta egiten ari den herritarrarekin. Gure mendi, txoko eta inguruak oso ondo ezagutzen dituen mendizale amorratua da, eta berak eginiko lanez hainbat mendizaleri erosotasuna eskaintzea eta haiek urez hornitu izana eskertzekoa da.

- Noiztik edo nola sortu zaizu iturriak egin edo berreskuratzeko afizio hori?

Nirea beti mendia izan da. Kanpoko herrietara joaten naizenean, han ikusten ditudan aterpe eta iturriak ikusita, nire buruari galdetzen nion: Berastegin, zergatik ez? Eta horrela mendian iturburu bat ikusten badut, hari begira egoten naiz udazken aldera arte, ea lehortu edo agortzen den, iturri bat egiteko.

-Lehendabizi eginiko iturria zein izan zen ?

Autobia azpitik pasa eta Gorosmendiko bidean egin nuen 2001. urtean, bere askarekin eta guzti, abereek ere bertatik edan zezaten. Baina denbora gutxira puskatu egin zuten, kanila konpondu zitzaion, baina aska ez nuen konpondu.

- Zenbat iturri berreskuratu eta zenbat sortu dituzu zaletasun honekin hasi zinenetik?

Denera hamarren bat momentuz. Hauek eginak: Gorosmendi bidekoa, Urdelar azpikoa, Leitzarango bi, Plazaola bidekoa, Muga-Gorosmendi bidekoa. Eta konponduak: Franko iturria, Errotakoa, Amasa bidekoa, Urepel azpikoa.

-Egin dituzun lan guztiak Berastegiko eremuetan izan dira ala herri inguruetatik kanpo ere egin dituzu?

Herriko eremuetatik kanpora ere egin ditut, Urdelar azpikoa eta Amasa bidekoa; bi horiek Elduaingo mugetan daude.

- Iturriez aparte, aterpeak, bideak eta bidezidorrak garbitu, idatziak egin… Nondik lortzen duzu lan horiek denak egiteko materiala?

Kontrabandoko bidea ere garbitzen dut: Ameraundik Abade Gurutzerako bideari San Fermin inguruan ematen diot garbiketa, garorik gehien dagoenean, eta Plazolatik Guardetxera Olizar aldera doanari ere bai; bide horiek garbitu ezean galdu egingo lirateke eta.

Material gehienak jendeari mesedeak eskatuz lortzen ditut, ijitoen moduan. Hala ere, beti sortzen zaizkit gastuak: kanilak, porlana, erremintak, horien matxurak...

- Laguntza ekonomikorik jasotzen al duzu lan hauek aurrera eramateko?

Eskuz bai, baina ekonomikorik ez. Esate baterako, Etxordeko Ildefonsok mugako aterpearekin lagundu zidan. Gorosmendiko aterperako materiala Antsoneko Luisitok eta nire anaia Luisek jarri zuten, eta gu hiru anai, Torreko Juanito Rubio, Elberdingo Eugenio, Zamargingo Aitor eta Jose Luis Saizar aritu ginen lanean; agian, norbait ahaztu zait... Hori bai, bukatu genuenean afari bat antolatu genuen geure artean bertan, eguraldi zoragarria egin zigun, bertan afaldu, muturrak berotu eta goizeko hiruretan oraindik inork presarik ez erretiratzeko! Ederki inauguratu genuen!

- Iturri bat eraiki edo berritzerakoan dudaren bat sortzen bazaizu, ur hori analizatzera eramaten duzu kontsumorako egokia den ikusteko. Analitika hori garestia izaten al da? Nora eramaten duzu?

Analizatzera eraman izan ditut bai, eta nahiko garesti ateratzen da. Amasako iturrikoa, adibidez, burdin asko du eta nire baitan esaten nuen: Nik hau egin det, baina norbaiti zerbait gertatzen bazaio? Erruduna ni! Eta mesfidantza horrekin Tolosan, Nafarroa Etorbidean, dagoen laborategira eraman nuen ur hori analizatzera. Bertan anekdota txiki bat gertatu zitzaidan:

Laborategian datuak hartzen ari zitzaidan, eta iturria non zegoen argibideak ematen ari nintzaiola, bata txuridun gizon bat gerturatu zitzaidan, eta honela esan zidan:

- Zein iturri da, azkena eginiko hori? Hor...horrela eta horrela?

- Bai.- erantzun nion.

- Baaaa...txarra ez da izango, lehengo igandean edan nuen hortik eta oraindik bizirik nago!

- Kalitate oneko ura al daukagu inguruetan?

Bai, nahiko kalitate ona daukagu. Ur burdindu hori edan litekeela esan zidaten laborategian, baina ez kantitate handia edo egunero.

- Egin duzun lanetatik, zein da harroen sentiarazten zaituena? Edo zein lanengatik goraipatu zaituzte gehien?

Nik egina izan balitz Franko iturria izango zen gustuen geldituko nintzena, baina ez da nik egina, lehendik han zen, berritu bakarrik egin dut. Baina, halere, oso gustura geratu naiz.

Mugako aterpea ere nahiko praktikoa geratu da, jende asko ikusten da bertan atseden hartzen, eta askok esan didate oso ondo dagoela.

GABINO LIZARZA LIZARZA. BERASTEGIKO OLINPIKOA ETA PALANKARI TREBEA.

Palanka jaurtiketa.

Kiroletan zabalduena edo hedatuena izan zen Espaina mailan. Herrialde bakoitzean bere arau edo modu zeukan jaurtiketa egiteko.

Euskal Herrian, palanka jaurtiketa ( barra Vasca ) izena jarri zioten kirol honi: herri kirol zabalduena izan zen garai batean, gaur egun desagerturik egon arren. XVII. mendean Euskal probintzi guztietan praktikatzen zen. XIX.mendean zehar beherakada nabaria izan zuen, naiz eta indarrean eutsi Gipuzkoan ( Berastegi, Gaztelu, Errezil, Oiartzun eta Azpeitia) . Jarduera hau desagertuz joan zen 1950. urtetik aurrera, jabalina eta disko jaurtiketak lekua kentzen joan zitzaiolako.

Burdinezko palanka ( burdinaga ), meatzariak lanerako erabiltzen zuten tresna zen. Kirol mota hau oso sinplea eta erraza zen: palanka urrutien jaurtitzen zuenak irabazten zuen.

1929ko Irailaren 14ean “ Excelsior ” aldizkariak argitaratu zuen modu ezberdinetan jaurtiketa egiteko araudia.

Hiru modu ezberdin zeuden palanka jaurtitzeko:

- Lenengoa abiadurarik artu gabe, Bularrez “a pecho“. Marraren mugan jarriz, hau ikutu gabe, jaurtiketa egin ondoren oinak ezin zuten lurrarekiko kontaktua galdu.

- Bigarrena abiadurarekin, Biraka “con impulso”. Hemen abiadurarekin eta jaurtitzaileak nahi zituen birak emanez egiten zen baina marra gaindituko gabe.

- Hirugarrena Ankabe edo Izterpe “bajo pierna”. Ankak zabaldurik palanka hanka tartean atzera eta aurrerako mugimenduari eraginez jaurtitzea zen.

Araudi honek adierazten digu palanka bere lepoatzetik hartzen zela grabitatearen erdiruntz, eta eskuan ura xaboiakin, olioa, errautsa, talko edo antzeko ekoizkinak erabiltzen zituzten eskutikan palankak arazorik gabe irrista zezan.

Gabino Lizarza Lizarza.

1888.urteko urriaren 25ean jaio zen Berastegin, Arria baserrian. Andres Antonio Lizarza Saizar eta Josefa Micaela Lizarza Olaechearen semea. 1938.urteko ekainaren 5ean hil zen “neumonia lubolillar” gaitzak jota, 49 urte soilik zituelarik, Dámasa Esnaola emaztea alargun utzirik 35 urterekin eta 5 semerekin.

Gabino gizon altu eta sendoa zen, bere gorpuzkera ederki egokituta zegoen palanka jaurtiketarako.

18 urterekin eduki zuen lehen desafio garrantzitsuena, aurkaria Miguel Ignacio Jaka Domintxin, biak berastegiarrak eta adin berekoak. Desafioa 1906.urtean egin zen Tolosako zezen plazan.

Hona, Miel Ignazio Jakak nola jokatu zuen Tolosako zezen plazan Sebastian Matxineak Jakak kontatua:

“ Bat Jaundeiko semea ta bestea Arriakoa, auzoak bik. Osabare palenkarie emen zien Jaundeikoak: Miel Inazio Domintxin, Arrosanekoa. Ala, illoba palenkan asi zaiok eta, ondo gañea, ta bi auzok or in die apustue. Lizartzak kontrarioak ba omen zixkin Gaztelun da nonai, baño Jaundeiko ori asi zanen bi auzok asi dittut teman da, or in die apustue, Tolosan jokatzeko!

Baten alde batzuk, eta besten alde bestek, erri guzia jun omen unan; emakumek bakarrak etxen; da ordun autobusik eta radioik eta ezer ez, ta Jaundein an emen zaren leiotik beide, zeñek irabaziko zun, abison zai jarrik, eta Leitzako Xebastianek, Tolosan apustue ikusita zaldi gañen etxera zetorrela, Zamargingo gañetik erri bixtara azaldu zanen, oiu eiñ emen zin: Jakak galdu dula! Ta, ura aittu zuenen, ama ta arrebak eta denak nearrez nola eondu zien etxen. Atte ta gizonezko guztik apustue ikustea joanak. Ala esaten ziñ gure ama zanak.

Gero , irabazi zuenak, lizartzatar orik, eune Tolosan pasata gaben etxera zetozela, Jaundeiko ataritik pasa bear Arriara ta, burla geio itteatik, etxafuego tiaka pasa emen ittun. Gero, artatik desespeatu ta, Ameriketa aldeiñ emen zin Jaundeiko osaba orrek.

Tolosan 1906an apustua galdutakoan Ameriketara joan zela, beste berririk ez dute izan Berastegin. Gerozko berriak Natibido Ugartemendiak kontatu zizkion “Patziku Perurenari, El Diario Vasco” eginiko elkarrizketa batean.< Geo, Miel Inazio orrek kartak itten amari Jaurerira Ameriketatik, baño ama aserretu egin zan suiakin da, Arriñera etorri zan ama, nik bosten bat urte nittula; da andik urte gutxira, nik zortzi beatzin bat nittula il zan. Geroztik etzuen gure etxen aren kartik geio jaso. Miel Inazio orrek eta bere anaiak Ameriketan ateatako fotografik, bazien gure etxen...ben bigotekin da, sendo sendoak,ortxe berroei berroitamar urtekoak baño auskalo non dien fotografi aik oaiñ…

Gabinok urte askoan herri asko igaro zituen,erakusketa eta beste palankarien aurka apustu eginez. Adibidez, Ignacio Onaindia “Sakristan”, Martin Iparraguirre, Miguel Ignacio Dominchin, Miguel Ignacio Jaca, Baltasar Esnaola eta Andres Uriguen aurka haritu izan zen. Hauek eginiko marka edo apustuen gain ez dago informazio handirik, baina argitaratutakoak jaso ditut.

1913ko uztailak 28an, Tolosan Berazubiko estadioan 10 librako palankarekin “hamarreko” erakusketan eginiko marketan zer esan haundia eman zuen urte askoan, ez bait zuen erronkarako aurkaririk aurkitu.

- Bularrez: 118 oin (32,90m).

- Biraka: 186 oin (51,89m).

- Ankape: 100 oin (27,90m).

Antonio Arrue-k “IDAZTIAK ETA ITZALDIAK” idatzitako liburuan honako pasarte hau kontatzen du Gabino eta Baltasarri buruz.“Gabino Lizarza, Berastegi’ko semea zan, ta Berastegi’n bertan orain amabi urte il zan. Baltasar Esnaola, berriz, Gaztelu’n jaioa zan, oso oker ezpagaude beintzat, orain lau urte Oiartzun’en il zan.

Biak palankari iaioak, or ibilli ziran, ia ogei urtean, elkarri desapioka. Baña,

gure uste apalez, Lizarza, Esnaola baño palankari obea zan, batez ere iztarpez,

ta baita plaza-gizonagoa ere noski. Gañera Esnaola’k –izengoitiz Gaztelu, esan

bezala izen ontako errian jaioa zalako–, eztakit –ixil samarrean esateko obeak

dira kontu auek baña–, eztakit, diot, beti oso fiñ jokatu ote zuan. Batez ere,

Lizarza’ren marka bat austeko asmoz egin zuan apustu batean. Berealdiko

erronkak aurrez bota ta jendeari dirua erruz bere alde joka-erazi ondoren, autsi

gabe gelditu baitzan.

Dana dala, Lizartza’k utzi zizkigun markak, Esnaola’renak baño obeak

dira. Ta baita noski beste orduko ta lengo palankari guzienenak edo beñepein

geientsuenenak baño ere.

Lizarza’ren marka ezagun onenak auetxek dira: bueltaka, bederatzi librako

palankarekin: eun da larogei ta sei oiñ, au da, berrogei ta amaika metro ta

irurogei ta amazazpi zentimetro; iztarpez, eun oiñ pasatxoak; ta a pecho, berriz,

eun da ogei ta zazpitik gora”.

1920ko hamarkada hasieran, Gabino Tolosako Umore-ona atletismoko taldean barneratzen da eta jabalina eta diskoarekin praktikatzen hasten da. Diskoarekin markak edo errekorrak hausten hasten denez 1924. urtean bere izena urrezko letrakin idazten dute.

1924.urteko apirilak seian Zaragozako kirol erakusketan, Gabinok diskoa 39,25 metro luzez botatzen du eta Espainiako errekor berria izango zen ez bazen zirkulutik atera izan.

1924ko maiatzak 11an, Tolosan Gipuzkoako atletismo txapelketa jolasten ari zenean, Gabinok, diskoa jaurti zuenean 41,44 metro, Espaniko errekor berria jarri zuen. Errekor hau 12 urtez mantendu zen, azkenik Celaya bizkaitarrak puskatu arte marka.

Maiatzak 19an, aste bat geroago Donostin beste txapelketa batean, diskoa 35,75 metroz jaurti zuen. El Pueblo Vasco egunkariak kronika batean honela dio:

“ Existía expectación por ver si Gabino Lizarza batía su propio récord de 41 m. 44cm. Y como no todos los días puede lograrse, el domingo Gabino estuvo algo flojo. En su honor, tenemos que advertir que esta semana se ha entrenado en Atocha con el entrenador Alemán y el viernes y sábado la lección fue bastante dura a consecuencia de tener que marcharse el señor Hoiz a Madrid. Así queda explicado que Gabino estaba algo cansado de brazos. Sin embargo y como demostración neta de su absoluta superioridad, basta decir que ganó fácilmente el titulo de campeón”.

1924ko maiatzak 24 eta 25 egunetan, Tolosako Berazubi estadioan, Espaniako VII. atletismo txapelketa jokatzen da. Bertan, Gabino disko jaurtiketan Espaniko garaile egiten da, 36,94 metroekin,Uriaren aurretik 33,15ekin eta hirugarren Izaguirre geratuz 31,90 metroekin. Marka honi esker Pariseko olinpiadetara joateko bidea ireki zitzaion Gabinori.

Mendizabal, Ordoñez, Andia, Velasco, Lizarza, Palan, Carreras, Melendez, Soler, Peña, Labourdette, Larrañaga, Garcia, J.L. Elósegui, La Cerda, Bosch, Yermo, Artiach, Irigoyen, Erice, Anatoi, Abad, Pagaza, Junin y Peña.

Joxe Iguaranek lagundu zion trenez Gabinori Parisko 8. joku olinpiadetara, hauek 1924ko uztailaren 6 eta 13 bitartean jokatu ziren eta disko jaurtiketan parte artu zuen. Txapelketa barruan, Gabinori jakinarazten die praka motzak beharrezko zirela parte hartzeko, derrigorrezkoa zela. Gabino oso haserre, meatxu egin zien etxera itzuliko zela horrela jolastu behar bazuen, baina azkenik amore emanda bere jaurtiketa ere oso diskretu geratu zen 34,20 metroz jaurti zuen, bere postu 28. geratuz.

1928.urteko uztailak 21ean, Donostiko Euskal festako kirol egitarauan, Atotxako futbol zelaian egin zen palanka jaurtiketa erakustaldian, honako markak lortu zituen:

-Bularrez 41,05m.

-Biraka 48,65m.

-Ankape 25´16m.

1931.urteko maiatzaren 31ean Udal-hauteskundeetan Berastegiko udaletxean zinegotzi sartu zen eta 1938. urteko ekainak 5 arte egonik, neumonia lubolillarrez hil bait zen. Udalak batzar berezi baten deialdia egiten du honako hau jakinerazten :

“ El Sr. Presidente hizo uso de la palabra para dar cuenta del fallecimiento del concejal de este Ayuntamiento D. Gabino Lizarza Lizarza acaecido en día de hoy; dedico un homenaje al finado de quien dijo fue siempre fiel cumplidor de sus deberes de administrador a la par que era un gran español entusiasta de la causa nacional. Propuso que el ayuntamiento asista en Corporación al sepelio y demás actos fúnebres que se celebren mañana, se le envíe a la viuda Dña. Dámasa Esnaola su más sentido pésame y se levante la sesión en señal de duelo”. ( udal-akta 5/6/1938)

MARTIN AGIRRE, Motela ijitoa.

Ijito bat alde banatara bi zaldi dituela.

Pertsonaia bitxi baten istorioa duzue segidan: Motela ijitoa Berastegin harrapatu zuteneko pasadizoa.

Martin Agirre, Motela, Berastegin harrapatu zutenekoa.

Pedro Jose Ibarrola, Berastegiko alkatearen aitormena:

1780ko urriaren 11n, iluntzeko zazpietatik zortzietara bitartean, Aintzergako teilerian ijito-kuadrilla bat zegoela jakinarazi zidaten. Bi zaldi ere ba omen zituzten, eta haietako bat Motela ijitoarena izan zitekeela esan zidaten. Juan Antonio Labaien aguazilari agindu nion hamar bat gizonezko biltzeko udaletxean eta ijitoak harrapatzera joateko.

Aguazila etxez etxe joan zen konfiantzazko gizonen bila, eta udaletxean elkartu ziren Martin Lujanbio, Manuel Labaien, Miguel Etxeberria, Domingo Iparragirre, Juan Ignacio Goikoetxea, Santiago Iparragirre, Martin Arrue, Martin Iparragirre, MartinGartziarena, Andres Gartziarena, Juan Berastegi eta Juan Bautista Bidasola.

Udaletxeko pleno-aretoan fusil bana, bolbora eta bina bala eman zitzaizkien. Armak kargatu eta herritik 4 bat miliatara dagoen teileriarantz abiatu ziren, bizirik edo hilik harrapatzera ijitoak. Ilargi beteko gaua zen, eta ez zuten ijitoek alde egiterik nahi. Alkateak, taldearen buru zihoanak, lau gizonezkori Cristobal Saizarren terrenoaren bidegurutzean jartzeko agindu zien, eta gainerakoak, Ibarrolaren agindupean, teilerian sartu ziren.

Ilun samar zegoen teileria barruan, hala ere, nabari zen lau lagun lo sakonean zeudela. Alde batean, gizonezko bat eta emakumezko bat zeuden eta, beste aldean, bi gizonezko. Alkateak dei egin zienean,Motela, salto batean, paretaren kontra zuen eskopeta hartzen saiatu zen.Domingo eta Santiago Iparragirre haren gainera joan eta eskopeta kendu zioten; orduan, Motelak punta zorrotzeko labana atera zuen eta Ibarrolari labankada sartu nahian hasi zen, Andres Gartziarenak besotik heldu zion, baina Motelak labana beste eskura pasa eta Andres Gartziarena eta Jose Antonio Labaieni ebakiak egin zizkien eskuetan. Miguel Etxeberriak lortu zuen labana kentzea, fusilarekin besoan kolpea emanda. Motelak ahaleginak egin zituen askatzen, baina Domingo Etxeberriak Motelaren beraren eskopetaren kulatarekin buruan eman zion kolpearekin bota zuen lurrera. Hala, eskuak bizkarrera lotu zizkioten.

Kartzelara bidean jende asko atera zen ikustera, eta emakumeak alde egitea lortu zuen jendartean ezkutatuta; herri guztian barrena haren bila ibili baziren ere, ez zuten aurkitu. Udaletxeko kartzelan sartu zituzten gizonezkoak. Ez zitzaien asko inporta emakumeak alde egin izana, helburua Martin Agirre Motela harrapatzea baitzen. Izan ere, herrietan beldur zioten harenekintzengatik. Maiz eramana zen kartzelara, baina beti alde egitea lortzen zuen.

Leitzako alkateak, Juan Miguel Oterminek, Berastegiko Udalari zuzendutako gutuna (1780-10-16).

Berastegiko kartzelan Martin ijitoa preso duzuela jakin dut. Petrikiloa dela esaten du, baina alferra, gaizkilea, hiltzailea eta lapurra da. Baionako kartzelatik beste batzuekin batera egin zuen ihes gaizki ibiltzeko. Goizuetako alkateak eta nik gure kartzeletara ekartzeko eskatzen dugu, eta Jose Ibarrolari, Berastegiko alkateari, eskatzen diot nirekin elkartzeko Franki baserrian.

Tolosako kartzelara eramateko eskaera Berastegiko alkateak (1780-10-18)

Kartzela honetan behar adinako segurtasunik ez dagoenez, Martin Agirre MotelaTolosako kartzelara eramatea eskatzen dut.

Mendizabal lizentziatuaren eskaera informazioa jasotzeko (1780-10-18). Martin Agirre Motelaren aitortza.

Aranazko Francisco Agirre eta Maria Bautista Indazabalen semea naiz, Arbizun jaio nintzen eta 58 urte ditut. 9 urterekin amaren ondotik joan nintzen, Sunbillara, nekazari aritzeko Juan Antonio Alzuanterekin, Ondagoanena etxera, eta han egon nintzen lau urtez. Ondoren, nire aitak Aranazera eraman ninduen, eta han ere lurra lantzen aritu nintzen 17 urtetik 18ra. Handik Inurainera joan nintzen eta han bizi izan nintzen bi urtez, bizi nintzen etxeko nagusiaren alabarekin harremanetan hasi nintzen arte. Orduan, Nafarroako kontseiluak preso hartu ninduen eta Afrikako Orango kartzela batean lau urte eman nituen. Handik aterata, Sunbillara itzuli nintzen eta abadearen morroi ibili nintzen bertako parrokian. Sunbillan ezkondu nintzen Catalina Erasunekin, eta ezkonduta Jauntsaratsen jarri ginen bizitzen. Ardandegia hartu genuen errentan, sei urte eman nituen han. Handik Gorritira joan nintzen, berriro ere nekazari aritzera.

Gorritin jaio ziren bi seme eta alaba. Emaztea eta seme bat hildakoan, Bizkaira joan nintzen, Arratia aldera, beste semearekin eta alabarekin. Ardi mozten lau urtez ibili ondoren, berriro Nafarroara itzuli nintzen, Araitzera. Etxez etxe ibili nintzen malaria sendatzen eta petrikilo. Bedaiora joan nintzen handik, Elizetxean bizi izan nintzen beste lau urtez, nire iloba Francisca Hubizi neskame nuela. Feliciana Nabarlazekin harremanak izan nituen, eta beste seme bat izan nuen Zornotzan bataiatu zutena; Azkaraten bataiatutako alaba bat ere izan nuen. Biak Felicianarekin daude.

Felicianak nirekin ezkondu nahi zuen, baina Maria Etxeberria eta beste aholkulari batzuk trabak jarri zizkioten.

Orain dela hilabete eta erdi, Kapero izengoitia duen gazte bat agertu zen nire etxean. Bere anaia zaharragoarekin etorri zen, gaixo baitzegoen.Nire erremedioak emateko eskatu zidan, eta sendatuta itzuli ziren Frantziara. Duela 21 egun, berriro etorri zen Kapero, Juanis izeneko Ziburuko marinel batekin, hura ere gaixorik zegoela-eta. 8-9 egunetan sendatu zen, baina ahul samar zegoelako Azkaraten Miguel Olageri zaldi bat hartu genion errentan, eta Gaztelu aldera abiatu ginen.

Gaztelura iritsitakoan, ostatura bidali nuen Juanis ardo, ogi etabakailo bila. Herri honetako teilerian gaua emateko asmoz abiatu ginen Berastegirantz. Goizean besteak Andoain aldera joatekotan ziren eta ni, berriz, Tolosara erdi hondatua nuen eskopeta konpontzera, eta handik Bedaiora. Gaztelun Maria Josefa izeneko neskatxa bat zegoen, 18-19 urtekoa, lehendik ere ezaguna nuena, eta esan zidan Aresora zihoala eta ea gurekin etor zitekeen, gaua teilerian pasa eta biharamunean Aresora joateko. Halaxe iritsi ginen laurok teileriara.

Presoak Tolosako kartzelara.

1780ko urriaren 20an, Berastegiko aguazilak, Juan Antonio Labaienek, Domingo Arrondo Tolosako aguazil eta kartzelazainari entregatu zizkion Martin Agirre Motela, Juanis frantsesa eta Pedro Etxeberria Kapero.

1780-10-24an hamahiru lekukoren testigantza jaso zen atxilotuen kontra.

Andres Txurdangi, Martin Gartziarena eta Juan Ignacio Goikoetxea lekukoek esaten dute orain dela 30 urte baino gehiago ezagutzen dutela Martin Agirre Motela, ez duela lanbiderik eta Bedaion bizi izan dela azken laur urteetan. Badakite Orango kartzelan egon zela lau urtez, baita Baionakoan ere, eta handik alde egin zuela. Emagaldu askorekin izan zuela harremana eta ezkondua egon zela ere badakite, ez dakite zenbat seme-alaba dituen.

Duela hiruzpalau urte ikasle bat Iruñera zihoan estudiatzera, Beizamako Miguel, Aian bizi dena. Elduainen zihoala hiru gizonezko atera zitzaizkion, Motela haien artean, atzetik jarraitu zioten eta gaztea, ikaratuta, zaldia eta maleta utzi eta herrira jaitsi zen korrika. Martin Gartziarenarekin elkartu zen eta honek eta beste batzuk lagundu zioten Goio mendira. Han zegoen zaldia, baina gazteak esan zuen liburuak eta maleta barruan zeraman guztia falta zela.

Jose Luloagaeta Juan Bautista Gartziarena lekukoak. Juanek esan du badirela 32 urte Motela eta haren ama Mª Bautista ezagutzen dituela, Torrea etxeko ijitoa bera. Badakiela Donostiako kartzelan egon zela frantses batekin eta handik alde egiten saiatzeagatik luzatu egin ziotela kondena. Luloagak esan du orain dela 16-17 urte Urkizutik behera Plazaolakoburdinolara joan zela, eta bueltakoan, AintzerganMotela ikusi zuela bere anaia danbolin-jolearekin batera eta zaldi bat zeramatela. Geroxeago Juan Bautista Gartziarenarekin elkartu zela eta hark esan ziola zaldi bat falta zitzaiola. Baina ez zituzten gehiago ikusi. Juan Bautistak Motelaren kontrako salaketa jarri zuen eta handik urte eta erdira-edo zaldiaren balioa kobratu zuen, baina ez besterik.

Miguel Antonio Etxarren, Andres Lasarte eta Juan Bautista (JuanitoGorostazurenartzaina) lekukoak. Uli mendian gindoazen hirurok eta hiru gizonezko ikusi genituen ahari bat zeramatela. Motela zen haietako bat, galdetu genien ea aharia beraiena zen eta gizon batek eman egin ziola esan zigun. Kendu egin genion aharia, ez baitzigun esan nork eman zion.

Agustin Alkain, Martin Kortajirena, Joaquin Olaondo eta Ignacio Garaialde lekukoak. Agustin Ibin mendian zegoela hiru gizonezko ikusi zituen, Motela haien artean. Fardelak zeramatzaten Ollokiko burdinola bidean. Ondoren Alsua etxeko artzaina ikusi zuen, Ignacio, eta Goikoetxeakoa, Juan Bautista. Haiek esan zioten bordetan lapurreta egin zietela: kobrezko pertz bat eta taloak erretzeko burdinazko txapa bat.

Juan Esteban Urroz eta Juan Martinez Etxeberri lekukoak, Belabietan borda dutenak. Igande goiz batean herrira jaitsi zen meza entzutera eta arratsaldean igo zenean 4 ardi falta zitzaizkiola ikusi zuen, leku berean zeukan artaldea Juan Martinezek eta hari ere hiru ardi falta zitzaizkion. Bedaioko Juan Bautista Zabalak esan zion ekainaren 25ean Motela ikusi zuela zazpi ardi eramaten Santi Tolosako harakinari. Juan Martinez de Etxeberriak esan zuen igande hartan bertan bere bordatik bi alkandora eta olio ontzi bat faltatu zirela.

1780-10-29an Motelaren zaldiak enkantean jarri ziren.

Juan Antonio Labaien, Berastegiko aguazilak, enkantean jarri zituenMotelaren bi zaldiak. Lehenengo enkantea Miguel Gartziarenak irabazi zuen 151 erreal kosta zitzaion zaldia;bigarrena, berriz, Arribeko Juan Angel Gartziarenak lortu zuen 136 errealen truke.

1780-11-29an Gazteluko eta Leitzako lekukoen aitortza jaso zen.

Sebastian Mugarza lekukoak esan zuen urriaren 11n Santa Kruz ermita ondoan zegoela Motela ikusi zuela mutil frantses batekin, eta haiekin batera emakume bat eta bi zaldi. Motelari galdetu ziola ea ezagutzen zuen aurretik zakur batekin zihoan gizonezkoa eta esan zion Villafrankakoa zela eta erantzun zuen ezetz, Azkaratekoa. Harengana arrimatu ziren eta eztabaidan aritu ziren. Frantsesak aizkorakada batzuk bota zizkion eta Azkaratekoak alde egin zuen.

Martin Arrillaga lekukoak esan zuen Gazteluko bere ostatuan zegoela Juanis frantsesa etorri zela ardo bila eta ordaindu zuela.

Bautista Zabala lekukoak esan zuen Motela Bedaioko beste gaizkile batzuekin elkartzen zela eta herritik kanpo denbora asko ematen zutela gaiztakeriatan eta bide lapurretan. Herri askotatik bidali izan dutela adierazi zuen eta behin baino gehiagotan alde egin izan duela preso egon den kartzeletatik.

Aiako Pedro Irastorza, haren emazte Catalina eta alaba Ana Ignacia, eta Juan Antonio Izeta lekukoak. Duela lau urte Gazteluko ostatuan zeudela Motela etorri zen beste ijito batekin eta Vicente izeneko mutil kozkor batekin. Ardoa edaten ari zirela beste bi gizonezko etorri zitzaizkien: Aiako Miguel eta Zaragozako mediku bat. Vicente gaztea ostatutik atera eta Nafarroarantz abiatu zen, geroxeago Miguel eta medikua ere bide hartatik joan ziren eta, azkenean,Motela eta ijitoa ere atera ziren. Goizeko 12:00ak inguruan Goio mendian Migueli eta medikuari hiru gizonezko atera zitzaizkien eskopetak eskuetan zituztela,Motela zen haietako bat. Zaldiak eta medikuaren maletak utzi eta Berastegirantz ihes egin zuten. Gizonetako batek tiro egin zien, baina ez zuen harrapatzerik lortu.

Leitzako Juanabordako Juan Bautista Mauleon, haren Andrea Mª Ignacia Lizarza eta Miguel semea lekukoak. Etxera itzuli zenean, andreak esan zion gizonezko bat etorri zela pipa pizteko su eske. Geroxeago zuriz jantzitako fraide bat agertu zen zeharo ikaratuta bi gizonezkok tabakoa eta zeukan diru gutxia lapurtu zizkiotela esanez. Miguelek, semeak, esan zuen ganadu bila zihoala Motela ikusi zuela beste gizon batekin eta zuriz jantzitako fraide batekin hizketan. Santuleku, Artaleku eta Urzuriagan ikusita ezagutzen zuela Motela esan zuen.

Biharamunean Leitzan hiru gizonezko armekin ijitoen bila abiatu ziren. Bezperan Urtoko burdinolan lan egiten zuten ikazkinak Urkizun lanean ari zirela Motela ikusi zuten beste gizon batekin batera, Navarrillo izenekoa, eta badakite Navarrilloren bila dabiltzala Bilbon.

Motelak bere lagunekin batera ihes egin zuen Tolosako kartzelatik.

Tolosako Santa Clara edo Naparrako zubiaren aspaldiko irudia.
Zumalakarregi museoko argazkia. ZM:P;1.

Martin Agirre eta haren bi kideak Plaza Zaharreko kartzela publikoan zeuden. Urtarrilaren erdi aldera Plaza Berriko kartzelatik Plaza Zaharrekora hiru preso eraman zituzten: Vicente Astiz, Jose IgnacioSanberro eta Martin Murua. Hirurak Motelarekin-eta batera jarri zituzten. Handik pixka batera bi marinel portugaldar sartu zituzten kartzelan.

1781eko otsailaren 1ean, gaueko 23:00ak inguruan oheratu ziren bakoitza bere lekuan, nahiko ardoeta pattar edanda. Goizaldeko 02:00ak inguruan Vicente Astizesnatu egin zen, soinuak entzunda, eta Motela eta besteak atetik ateratzen ikusi zituen. Juanis frantsesa konturatu egin zen ikusi egin zituela, eta labana aterata mehatxu egin zion isilik egoteko, bahitu egin zuen eta ate nagusitik atera ziren. Santa Klara zubia pasa eta komentu ondoan neskatxa bat agertu zen, Motelaren laguna bera, behin baino gehiagotan joan izan zitzaion kartzelara bisitan eta, ondoren, ikusi izan zuen Domingo Arrondokartzelazainaren logelan sartzen. Lizartzatik pasa eta legoa batera-edo taberna batean sartu ziren, han ospatu zuten ihes egin izana. Arribe pasatakoan, Vicentek alde egitea lortu zuen, eta pare bat orduz sasi artean gordeta egon ondoren, Lizartzara bueltatu eta hangoekin hitz egin zuen.Lizartzarrek esan zioten neskatilak hartu zituela kartzelako giltzak eta hark ireki ziela atea. Vicente kartzelan aurkeztu zen bere errugabetasuna erakusteko.

Kartzelazainaren semeak ateak irekiak zeudela ikusi zuen, aitari hots egin zion, eta han bi portugaldarrak lotan zeudela ikusi zuten. Esnatu zituztenean esan zuten ez zirela ezertaz jabetu, ondo edanda hartu zutela lo-eta.

Kartzelazainakpreso egin behar izan zituen egun batzuk, eta fidantza ordainduta atera zen. Berastegiko herriak ordaindu behar izan zituen presoen mantenua, Tolosako kartzelarako lekualdatzea, abokatuak eta kasuaren instrukzioak. Denera: 2163 erreal.